آرش هادیان درمانگر اختلالات جنسی و اضطرابی، مشاور روابط بین فردی
تحریک الکتریکی مغز ، ابزاری برای کنترل عملکرد مغز از طریق تعدیل فعالیت نورون های قشر مغز می باشد ، به این صورت که جریان الکتریکی کوچک و ضعیفی تا حدود 2 میلی آمپر بین الکترودهایی که روی پوست سر قرار گرفته اند، برقرار میشود. اصول کار به این صورت است که دو یا چهارالکترود بر روی نواحی خاصی از سر قرار می گیرد. جریان الکتریکی پس از عبور از نواحی مختلف (پوست سر، جمجمه و …) خود را به سطح قشر مغز می رساند. جریانی که به این ناحیه رسیده نورون ها را دارای بار الکتریکی کرده و باعث ایجاد قطب مثبت و منفی می گردد که منجر به تغییر فعالیت آن ناحیه می شود.
برای برقراری اتصال مناسب بین دو الکترود و پوست سر از خیس کردن الکترود با آب معمولی یا محلول آب نمک یا کرم های مخصوص استفاده می گردد.الکترودها دارای یکی قطب مثبت (آند) و دیگری قطب منفی (کاتد) می باشند که بر روی پوست سر قرار داده می شود. قطب مثبت برای افزایش فعالیت الکتریکی و قطب منفی برای کاهش فعالیت الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرد.
این جریان به چند روش مختلف از جمله تحریک فراجمجمه ای با جریان الکتریکی مستقیم (tDCS)، تحریک الکتریکی فرا جمجمه ای با جریان نویز تصادفی (tRNS) و تحریک الکتریکی فرا جمجمه ای با جریان متناوب (tACS) می تواند انجام میشود . متداول ترین نوع تحریک الکتریکی فراجمجمه ای tDCS است
استفاده از این تکنیک به عنوان یک رویکرد درمانی برای اختلالات عصبی- روانشناختی یا بازتوانی بعد از ضایعات عصبی و یا به عنوان یک تکنیک درمانی جایگزین در بیماری های عصبی مقاوم به درمانهای روتین از موارد کاربردی مطرح می باشد.
با توجه به نوع بیماری و مشکل فرد و هدفی که در استفاده از tDCS داریم محل قراردادن الکترود ها متفاوت خواهد بود، این بدان علت است که نواحی مختلف در مغز ما از نظر فیزیولوژیکی از عملکرد و وظایف مختلفی برخوردار هستند. هدف درمانگر افزایش در میزان برخی فعالیت های الکتریکی مغز و یا کاهش در فعالیت های الکتریکی دیگر مغز است. با استفاده از tDCS، تغییراتی در فعالیت های خودکار الکتریکی مغز، داده می شود.
تعدیل فعالیت الکتریکی مغز از طریق تحریک جریان مستقیم فراجمجمه ای )tDCS )توجه زیادی را به خود جلب کرده است. در دو دهه اخیر، نتایج تعداد زیادی از مطالعات در این زمینه حاکی از اثر بخشی این تکنیک در کاهش عالائم بالینی عصبی می باشد. tDCS روشی امن، قوی و بدون درد برای تغییر فعالیت مغز در جهت هدف می باشد و اثرات کوتاه مدت آن تا بیش از یک ساعت و اثرات بلند مدت آن بین چند هفته تا چند ماه باقی می ماند.
تعداد و طول جلسات tDCS
برای طراحی پروتوکل درمانی، بسته به نوع اختلال عصبی، باید موارد زیر قبل از اجرای تکنیک مشخص شود: شدت جریان الکتریکی، مدت و جهت آن، محل قرار گیری هر یک از الکترودها، اندازه پدهای اسنفجی مورد استفاده، تعداد جلسات.
به طور کلی جلسه های درمانی به طور روزانه است و بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می کشد. تعداد جلسات اغلب ۱۰ جلسه بوده، گاه ممکن است درمان با این روش تا ۱۵ جلسه هم به طول بیانجامد. احساسی خفیف از سوزش در ناحیه اتصال الکترودها دیده می شود که بعد از ۳ یا ۴ جلسه، رفع می شود.
انواع کاربردهای درمانی
- افسردگی
- اضطراب
- بی خوابی
- سردردهای میگرنی
- فیبرو میالژی
- بازتوانی سکته مغزی
- وزوزگوش
- پارکینسون
- آسیب های ناشی از ضربه نخاع
- بیش فعالی کودکان و …
- بی اشتهایی و پرخوری
- اسکیزوفرنی
- افزایش توان عملکرد مغزی
- تقویت حافظه
- افزایش تمرکز
- افزایش قدرت یادگیری
- خلاقیت در حل مساله
- ساختار کلامی
جذابیت، کاربرد آسان و کم خطر بودن tDCS در مقایسه با سایر روش های تحریک مغزی همچون TMS و در عین حال ایجاد اثرات درمانی مشابه با TMS، آن را به ابزاری توانمند در عرصه پژوهش و درمان تبدیل کرده است.
اقدامات احتیاطی
مطالعات نشان داده است که روش TDCS کاملاً غيرتهاجمي بوده و باعث عوارض جدي نميشود، آسان بودن کارکردن با اين روش، جابجايي راحت آن ، مناسب بودن TDCS براي استفاده در منزل ،اثربخشي فوق‌العاده (بر اساس نتايج باليني به دست آمده از پژوهش‌ها)، آغاز سريع تأثيرات درماني (عمدتاً 5/1 هفته بعد)، بدون درد بودن و عدم تداخل ساير روش¬هاي درماني پتانسیل باليني آن را افزايش داده است. در رابطه با عوارض جانبي احتمالي بايد گفت که دستگاه تحريک مستقيم فراجمجمه اي (TDCS) جزو روشهاي درماني ايمن محسوب شده و داراي کمترين عوارض جانبي است بطوري که تا کنون هيچ عارضه جانبي جدي در مورد آن گزارش نشده است. عوارض جانبي خفيف که به ندرت گزارش شده شامل سوزش خيلي خفيف در ناحيه الکترودها، خستگي و بيخوابي بوده که آن موارد هم پس از 72 ساعت برطرف شده اند. اما چنانکه گفته شد اکثريت بيماران هيچگونه عارضه اي را ذکر نکرده اند.
موارد منع استفاده
بیمارانی که باطری قلب، دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب و یا ایمپلنت فلزی در داخل جمجمه دارند و افرادی که دارای تشنج هستند، نمی توانند از tDCS ، استفاده نمایند. همچنین در صورت وجود جای زخم در سر، محل اتصال الکترودها باید تغییر کنند.
